Hrabia Karol Zinzendorf o osobowości Józefa II

Józef II wcześnie już uległ fatalnemu przesądowi, że jedyną ustawą, jedyną konstytucją państwa jest
wola władcy. Ta przez przykład Fryderyka Wielkiego, na którym się wzorował, dostatecznie uzasadniona idea, schlebiała jego miłości własnej i stała się pobudką wszystkich jego czynów. Przekonany, że jest jego przeznaczeniem rządzić ustawicznie, zarówno w sprawach wielkich, jak małych, władca ten czuł się zobowiązany do rozstrzygania podług własnego uznania o wojnie i pokoju, o traktatach i prawach cywilnych. Więc możliwie równo rozkładał podatki bezpośrednie, upraszczał pośrednie, przemysł ożywiał przy pomocy środków przymusowych i zakazów, udaremniał przemytnictwo, regulował wychowanie młodzieży, szkoły, seminaria duchowne i obrzędy religijne, zmniejszał liczbę klasztorów, mnożył liczbę parafii wiejskich i zapewniał utrzymanie armii. Uważał za wskazane obostrzyć kary cielesne, piętnować złoczyńców rozpalonym żelazem, biegać po szpitalach, więzieniach, kazamatach, arsenałach i zakładach dla ubogich. Wszystkie te sprawy załatwiano bez narady, bez obmyślenia, bez zastanowienia, na podstawie dyktowanych przez niego biletów.     

Tak samo rządy nieśmiertelnej Marii Teresy, znacznie łagodniejsze od jego rządów, nie kierowały się zasadami ani konstytucją państwową. Inicjatorami byli despotyczni ministrowie, pozbawieni prawdziwych zdolności. (…) Wyobrażał sobie, że panuje, rozczłonkowując i odgraniczając wszystkie gałęzie administracji, oraz siejąc niezgodę w każdej prowincji. Zazdrosny o swą władzę, podkopywał autorytet swych ministrów i gubernatorów. (…) By uniknąć pozoru, że potrzebuje rady swych ministrów, otaczał się gronem podrzędnych intrygantów. Rządy takie musiały upaść pod własnym swym ciężarem. Zanim upłynęło 10 lat, groziła ruina ogólna. Ten władca, który rządy swe rozpoczął pod tak pomyślnymi auspicjami, musiał odwołać swe samowolne rozporządzenia w Belgii i na Węgrzech; karierę swą ukończył, licząc lat 49, znużony rządami i życiem, uważając grób za schronienie przed ogólną burzą i za kres swej niedoli.

Zinzendorf, Confessions

Za: Wiek XVI-XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, opracowali Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Warszawa 1999, str. 393-394

A. Oceń wiarygodność autora.

B. Rozstrzygnij, czy autor źródła był zwolennikiem monarchii absolutnej. Swoją odpowiedź uzasadnij, powołując się na treść źródła.

C. Wskaż główne wady rządów Józefa II.

D. Oceń wpływ działań Józefa II na administrację państwa.

E. Porównaj oceny panowania Józefa II pióra hrabiego Zinzendorfa i księcia de Ligne (list do Katarzyny II).