Prokopiusz z Cezarei o kościele Hagia Sophia

Część przednią kościoła, tę, która zwrócona jest ku wschodowi słońca przeznaczona jest do celebracji Bożych tajemnic, wykonano w sposób następujący. Mur wznosi się od ziemi nie w linii prostej, lecz stopniowo cofając się po bokach i ustępując po środku tak, że opisuje kształt półkolisty, zwany przez fachowców pół-cylindrem., który wznosi się na zawrotną wysokość. Szczyt tej struktury tworzy kształt ćwierćkolisty, a wyżej na przyległych częściach budynku wznosi się inny element w formie półksiężyca, urzekający pięknością, ale wręcz strach budzący pozorną niepewnością konstrukcji. (…) Naprzeciw ściany wschodniej znajduje się inna, zawierająca wejścia, a po ich obu stronach kolumny i wyższe części budowy ukształtowane są na planie półkola i w sposób bardzo podobny do wyżej opisanego. Pośrodku kościoła wznoszą się cztery podpory ręką ludzką zrobione, zwane filarami (…). Na nich umieszczono cztery tworzące kwadrat arkady (…).

Ponad tymi łukami budynek wznosi się w kształcie okrągłym: tutaj właśnie światło dnia wpada zawsze najpierw. (…)

Olbrzymia kopuła o kolistym kształcie stojąca na tym kręgu wnosi wyjątkowe piękno do tej budowli: ze względu na lekkość konstrukcji wydaje się, że nie wspiera się ona na solidnej podstawie, lecz że nakrywa przestrzeń znajdującą się poniżej, zwisając z nieba na owym bajecznym złotym łańcuchu.

Wszystkie te części cudownie połączone jedna z drugą w przestrzeni, zwieszające się jedna z drugiej i oparte na tym tylko, co się tuż obok znajduje, tworzą godną podziwu, harmonijną całość (…).

(…) Filary, które dopiero co wspomniałem, nie są wymurowane w sposób zwyczajny (…) Połączone nie są ani zaprawą z wapna niegaszonego, ani asfaltem, dumą babilońskiej Semiramidy, ani żadną inną podobną substancją, lecz ołowiem wlewanym do szpar, który przeniknął w głąb wszystkich miejsc pustych i umocniwszy połączenia wiąże w całość kamienie. To więc zostało zbudowane w taki sposób. Opiszemy teraz jednak pozostałe części kościoła.

Całe sklepienie pokryte jest czystym złotem, które łączy piękno ze splendorem, choć refleksy złota na marmurze przewyższają pięknością lśnienie jego samego. (…)

(…) Ktokolwiek wchodzi tam, aby się modlić, natychmiast pojmuje, że dzieło to zostało dokonane dzięki boskiej łasce, a nie przez ludzką moc czy umiejętności: i tak duch człowieka unosi się wzwyż ku wspólnocie z Bogiem, czując, iż On może być daleko, lecz że na pewno z upodobaniem przebywa w miejscu, które sobie obrał; i czuje się to nie tylko wówczas, gdy widzi się ten kościół po raz pierwszy, lecz odczuwa się takie samo wrażenie za każdym razem, jakby się go nigdy przedtem nie widziało.

Prokopiusz z Cezarei, O budowlach

Za: Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500 roku, wybrał i opracował J. Białostocki, Warszawa 1978, str. 187-191

A. Na podstawie opisu wskaż cechy budowli, nawiązujące do klasycznych tradycji antycznych oraz cechy nawiązujące do tradycji wschodnich.

B. Wymień najważniejsze cechy konstrukcyjne opisanej świątyni.