28. Problem rozliczenia z komunistyczną przeszłością

1. Rehabilitacja członków podziemia niepodległościowego

a. w okresie walki o władzę w Polsce w latach 1943-1956 prześladowani byli działacze Polskiego Państwa Podziemnego oraz przeciwnicy systemu komunistycznego

b. po obaleniu komunizmu w Polsce rozpoczął się proces przywracania im dobrego imienia

– przeprowadzano formalne rehabilitacje sądowe i pośmiertne

– w licznych pracach naukowych i popularyzatorskich ujawniano prawdę o ich poświęceniu i losach

– uczestników zbrojnego podziemia komunistycznego zaczęto nazywać Żołnierzami Wyklętymi i Żołnierzami Niezłomnymi

– w 2011 r. ustanowiono Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” (obchodzony 1 marca)

– przed sądem zostali postawieni niektórzy żyjący sprawcy tzw. zbrodni sądowych (m.in. płk. UB Adama Humera)

2. Rozliczenie stanu wojennego

a. rozwiązanie służb związanych z komunistycznym reżimem:

– Milicji Obywatelskiej (została zastąpiona Policją)

– Służby Bezpieczeństwa (został zastąpiony Urzędem Ochrony Państwa)

b. funkcjonariusze MO i UB przed podjęciem pracy w nowych służbach musieli poddać się weryfikacji

c. w 2008 r. rozpoczął się proces przeciwko gen. Wojciechowi Jaruzelskiemu, gen. Czesławowi Kiszczakowi, gen. Florianowi Siwickiemu i Stanisławowi Kani

– Stanisław Kania został uniewinniony

– gen. Kiszczak został skazany na dwa lata w zawieszeniu

– ze względu na stan zdrowia sąd nie wydał wyroku wobec gen. Jaruzelskiego i gen. Siwickiego

3. Lustracja

a. lustracja osób pełniących funkcje publiczne – procedura ujawniania faktu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990 obowiązująca osoby pełniące funkcje publiczne lub kandydujące do ich pełnienia

b. na przełomie lat 1989/1990 Służba Bezpieczeństwa niszczyła akta tajnych współpracowników SB

c. w maju 1992 r. Antoni Macierewicz ujawnił listy osób pełniących funkcje publiczne, które w okresie PRL były agentami służb bezpieczeństwa

d. przyjęta przez Macierewicza procedura została uznana przez sejm za nieprawidłową, a Trybunał Konstytucyjny ustawę lustracyjną uznał za niezgodną z prawem

e. 11 IV 1997 r. została uchwalona nowa ustawa lustracyjna

– nakładała obowiązek na osoby ubiegające się o ważne stanowiska publiczne tzw. oświadczeń lustracyjnych

– prawdziwość oświadczeń lustracyjnych miał badać specjalny prokurator – Rzecznik Interesu Publicznego

– tzw. kłamstwa lustracyjne były zagrożone karą zakazu pełnienia funkcji publicznych przez 10 lat

4. Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (IPN)

a. IPN został powołany na mocy ustawy z XII 1998 r.

b. w ramach IPN działają:

– Główna Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu

– Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów

– Biuro Edukacji Publicznej

c. zadania IPN:

– gromadzenie dokumentów organów bezpieczeństwa państwa z okresu PRL

– prowadzenie śledztw w sprawie zbrodni nazistowskich i komunistycznych

– działalność edukacyjna

– od 2007 r. lustracją zajmuje się Biuro Lustracyjne IPN

d. IPN ma prawo nadawania statusu osoby pokrzywdzonej

5.  Na mocy ustawy z 2016 r. w Polsce wprowadzono zakaz propagowania idei komunistycznej i innych ideologii totalitarnych