Poglądy społeczne Roberta Owena w świetle relacji Krystyna Lacha-Szyrmy
W domu pana A. miałem sposobność widywania się z Robertem Owen, o którego wzorowym rękodzielnym i edukacyjnym zakładzie w Lanarku wyżej była wzmianka. (…) Mniema on, że wieki barbarzyństwa i możnowładztwa odwróciły ludzi z drogi z przeznaczeniem ich zgodnej. Wychodząc z tej zasady, że człowiek z przyrodzenia jest równy, radzi on nadać każdemu równą ilość sposobów do rozkrzewienia szczęścia swego i ogółu, gdyż posiadanie większej onych ilości przez jedną klasę ludzi musi dziać się z krzywdą dla innych. Zaleca on przeto rządom zaprowadzić w krajach stosowniejszy podział całej ludności na społeczeństwa, czyli gminy, ograniczając każdą taką gminę do siedmiu- lub ośmiuset rodzin — większej liczby nie radzi, bo do większych społeczeństw zakrada się łatwiej zepsucie i trudniej je dobrze urządzić. Możność uskutecznienia tego planu nie przywiązuje on do żadnej formy rządu wyłącznie, okazuje owszem, że może pod każdym rządem mieć miejsce, i czyni go zupełnie od woli i opieki krajowej zwierzchności zawisłym. Każda gmina ma składać sama przez się osobną osadę, a mieszkania jej dla ułatwienia komunikacji osadników między sobą mają być budowane w kształcie podłużnych równoległoboków albo, jak on mawiał, paralelogramów; każda ma być opatrzona we wszelkie środki do jej utrzymania konieczne; ma posiadać stosowną do swych potrzeb przestrzeń ziemi, swoich rolników, rzemieślników, kupców, kościół i szkoły. Płody ziemi i wszelkie zyski mają być wszystkim wspólne, które aby ciągle były pomnażane, ma być zaprowadzony stosowny podział pracy i machiny. W ten sposób, zaprowadzając wszędzie równość dobrego bytu i jego wzrastanie w równym stosunku, zapobieży się chciwości i kradzieżom, bo nikt nie będzie żądał ani kradł tego, co jest jego własnością, co zarazem, jak on mniema, wykorzeni wiele nasion do zbrodni, zmniejszy ubóstwo i nędzę. (…)
Krystyn Lach-Szyrma, Anglia i Szkocja. Przypomnienia z podróży roku 1820-1824 odbytej, przypisami i posłowi, opatrzył Paweł Hertz, Warszawa 1981, str. 469-470
A. Rozstrzygnij, czy cytowany tekst jest źródłem pośrednim, czy bezpośrednim. Swoją odpwiedź uzasadnij.
B. Przedstaw poglądy Roberta Owena na temat struktury i organizacji społeczeństwa.
C. Opisz zaproponowany przez Owena idealny model osiedla.